სტენდალი – “წითელი და შავი”

სტენდალი

  Stendhal (Marie-Henri Beyle ) – Le Rouge et le Noir

„წითელი და შავი“ – წიგნი, სადაც ყველაფერი ერთმანეთს უპირისპირდება, ჟიულიენ სორელი კი მათ შორის გახიდული ადამიანი. სტენდალის ეს ნაწარმოები მთელი 600 გვერიდის განმავლობაში ორ აბსოლუტურად განსხვავებულ სამყაროში გათამაშებს – არც იქით ხარ, არც აქეთ.

ნაწარმოებში მოქმედება XIX საუკუნის საფრანგეთში მიმდინარეობს, ქვეყანა ნაპოლეონის მომხრეებად და მოწინააღმდეგეებადაა გაყოფილი, ყველა საქმეც პოლიტიკური ინტერესების შესაბამისად წყდება. ჟიულიენს, რომელიც გლეხის შვილია, ქალაქის მერის ცოლი, ქალბატონი დე რენალი შეუყვარდება, შემდეგ მისი სატრფო მარკიზის ქალიშვილი მატილდა ხდება. ეს ორი ქალი კარდინალურად განსხვავებულია და სორელიც მუდმივად ადარებს ერთმანეთს. რენალი ემოციების ადამიანია, მატილდა კი გონების. პატივმოყვარეა და როცა აღმოაჩენს, რომ ჟიულიენი შეუყვარდა, მუდმივად ჰკიცხავს და სჯის საკუთარ თავს.

„შეიძლება ,მატილდამ მთლი ღამე ტირილში გაატარა, მაგრამ ერთ მშვენიერ დღეს რა სამარცხვინოდ ეჩვენება ეს მოგონება. იგი იტყვის, ახალგაზრდობაში დამაბნია პლებეის დაბალმა აზროვნებამო,“- ფიქრობს სორელი, რომელსაც სულ ეგონა, რომ ქალს ფარული გეგმები ჰქონდა, იმდენად ვერ წარმოიდგენდა მისი მხრიდან ნამდვილ სიყვარულს. საერთოდ ქალებს, რომლებსაც გონებით მოქმედება ახასიათებთ, უჭირთ ხოლმე იმის აღიარება, რომ ვიღაც სხვამ მათ გეგმებში ცვლილება შეიტანა და მის გამო რაღაცის გაკეთება უწევთ, ამიტომ საკუთარ თავთან ბრძოლა დიდხანს გრძელდება და მამაკაცები, როგორც წესი, მათ საქციელს ვერ ხსნიან, მერე მალე ანებებენ თავს. ხოდა, ასეთი ქალების დიდი ნაწილი რჩება მეორე ნახევრის გარეშე. სორელმაც ვერ გაუგო და არასტაბილური გამოდგა მათი ურთიერთობა. სამაგიეროდ ქალების ამ კატეგორიას, როგორც კი საკუთარ თავთან ბრძოლას დაასრულებენ, დიდი სიყვარულის გაცემა შეუძლიათ, რაც კარგად ჩანს მატილდას შემთხვევაშიც. მატილდასა და ჟიულიენის ხასიათთა შეჯახება ყველაზე ემოციური ეპიზოდია, როცა დიდი მცდელობის მიუხედავად გრძნობების მართვა შეუძლებელი ხდება.

პატივმოყვარებასთან ერთად მატილდამ გვაროვნული ქედმაღლობაც დაძლია, პლებეისა და “ზეკაცთა” ხასიათათა საოცარი განსხვავებულობა კიდევ ერთი კონტრასტია. მიუხედავად იმისა, რომ წიგნში თითოეული ეპიზოდი დეტალურადაა აღწერილი და მოქმედება არც ისე დინამიურად ვითარდება, ჟიულიენ სორელი არ გაძლევს წიგნის დახურვის საშუალებას. გაინტერესებს, სადამდე მიაღწევს ეს ბიჭი მხოლოდ საკუთარი ნიჭის, გარეგნობისა და ამბიციების წყალობით.

„შეიძლება კაცი მეცნიერი იყოს, ხელობა ისწავლოს, მაგრამ ვაჟკაცობის სწავლა შეუძლებელია“, მიუხედავად ამისა, სხვა სოციალურ ფენაზე ასვლა პრაქტიკულად გამორიცხულია, დღესაც ძნელია თუ მემკვიდრეობით რამე არ გერგო, მხოლოდ ტვინი საკმარისი არ არის.

ერთი შეხედვით მეორეხარისხოვანი, მაგრამ ჩემთვის ყველაზე დასამახსოვრებელი პერსონაჟი ფუკეა. საოცრად ნამდვილი ადამიანი, რომელიც გულით აკეთებს ყველაფერს.

„არასოდეს პროვინციას ამდენი უპირატესობა არ გამოუმჟღავნებია პარიზთან შედარებით“, წერს სტენდალი, წიგნის ერთ ერთ ბოლო ეპიზოდში ფუკეთსან დაკავშირებით. ცივ და ანგარიშიან ბურჟუებთან შედარებით აბსოლუტურად სხვაგან იმყოფება ფუკე.

„ყველამ თავისთვის იზრუნოს ამ ეგოიზმის უდაბნოში, რომელსაც ცხოვრებას ეძახიან“.

ჟიულიენმა „მაღალთა“ სამყაროში მხოლოდ შეხედვა მოახერხა და ესეც კი ძვირად დაუჯდა. სტენდალის მიერ დახატული განსხვავებები ადამიანებს შორის არ შეცვლილა, ცოტა ფორმა იცვალა მხოლოდ, როტაცია კი არ ისევ ისე შეუძლებელია. ვინც წითელია ბოლომდე წითელი რჩება, შავიც არ იცვლის ფერს.

1949 წელს გამოცემული წიგნში გერონტი ქიქოძის თარგმანია,  საშინლად არ მომეწონა, მოძველებული ტერმინები და სიტყვებია, კითხვის ტემპს ანელებს. როგორ მაინტერესებს “ელფის” მიერ გამოცემული ვარიანტი როგორია.