ერთ ძალიან დიდ წიგნს ვარ შეჭიდებული. დიდი პაუზა გამომივიდა. პარალელურად ორი წიგნი დავიწყე და ბოლომდე ვერ მივედი. ადრე იშვიათად ხდებოდა მსგავის რამ. ამ ბოლო დროს ძალიან მენანება ისეთ წიგნებზე დროის ხარჯვა, რომელიც არ მსიამოვნებს. ჩემს ლიტერატურულ გემოვნებას ახლა რაღა შეცვლის, ამიტომაც დაუნანებლად ვტოვებ შუა გზაზე. მათ შესახებ ვერც ვერაფერს დავწერ.
ჰოდა, სანამ იმ დიდზე დიდ და რთულ წიგნს ვარ შეჭიდებული, მგზავრობისას ლიჰეინის “წყეულთა კუნძული” წავიყოლე. აი, ზემოთ ავტობუსში საკითხავი წიგნების სია რომ მაქვს, იმას მივამატებდი. რამდენიმე საათის ამბავია.
ყველაფერი კი იმით იწყება, რომ ორნი – ტედი და ჩაკი ერთ კუნძულზე ჩადიან, სადაც ფსიქიატრიული კლინკა მდებარეობს. წესით ერთი პაციენტის გაუჩინარება უნდა გამოიძიონ. მერე ისე ირევა ყველაფერი, ვეღარ იგებ ვინ არის ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების მქონე – მთხრობელი თუ სხვა გმირები. მგონი ცხოვრებაშიც ასეა, არის შემთხვევები, როცა არ გინდა რეალობის მიღება და თავად იგონებ მას. რაც უფრო მეტად შორდები არსებულ მდგომარეობას, მით უფრო მტკივნეული ხდება დაბრუნება.
ამ წიგნიდან ყველაზე მეტად ერთი ეპიზოდი თუ ფრაზა დამამახსოვრდა, როცა შენზე იტყვიან, რომ ფსიქიკური ავადმყოფია, თუ დაიწყებ უარყოფას, უფრო დაარწმუნებ სხვებს საკუთარ სიმართლეშიო. ეს ამბავი მგონი მხოლოდ ამგვარ პაციენტებს არ ეხება.
წიგნის მთელი ღირსება მისი სიუჟეტია, რომელიც არ გაძლევს ყურადღების გადატანის საშუალებას. ფილმია ფაქტობრივად. უფრო სწორად ისე ვითარდება მოვლენები, ხედავ. ისეთი ლექსიკით აღწერს, არაფერია ზედმეტი, მხოლოდ ისაა, რაც კადრებად დასანახად გჭირდება.
ფილმიც არის გადაღებული, ამბობენ კარგიაო, მე არ მინახავს.
მე ზუსტად ვიცი, რომ ბოლომდე ვერასდროს გავიგებ ამ ტექსტის მნიშვნელობას, ვერც იმას, რა გავლენა შეიძლება მოეხდინა პატარა შავკანიან გოგოზე ამ წიგნს, რადგან არასდროს შეუშლია ჩემთვის ხელი ჩემს კანის ფერს. არც კი ვიცი რას ნიშნავს, როცა გარეგნობის გამო დაგცინიან, ანდა უარესი, ექიმი მტკივან კბილზე არ გკურნალობს, რადგან არ გაქვს მისი მსგავსი კანი. ამიტომაც ხანდახან წარმოუდგენელიც შეიძლება გეჩევენოს აქ მოთხრობილი ამბები.
მაიას ცხოვრება ზუსტად ასეთი იყო. ყვება შეულამაზებლად. მთელი სისასტიკით. დაწყებული იქიდან მცირეწლოვნები მშობლებმა ბებიასთან რომ გაგზავნეს ის და მისი ძმა, დამთავრებული 16 წლის ასაკში მოულოდნელი დაფეხმძიმებით.
მაიას ბეილი ჰყავდა დედამიწაზე, ძმა, რომელსაც უყვარდა და ერთი მზერით ესმოდა მისი.
მე ხომ ზორბა, მოუხეშავი და ულაზათო ვიყავი, ბეილი კი პირიქით, ტანმორჩილი, მოქნილი. თუკი ჩვენი თანატოლები ჩემზე ამბობდნენ, განავლის ფერი ადევსო, მის ხარვერდოვან შავ კანს ხოტბას ასხამდნენ. მას გიშრის კულულები ჩამოშლოდა შუბლზე, მე კი შავი მატყლი ზვინივით მედგა თავზე. და მიუხედავად ამისა, მე მას ვუყვარდი.
ძალიან მნიშვნელოვანია ისიც, თუ როგორ აღიქვამს მაია თეთრკანიანებს. მერე აღმოჩნდება, რომ შავკანიანებსაც თეთრკანიანები ისევე ეგზოტიკურ არსებებად წარმოუდგენიათ, როგორც პირიქით. გაოგნებული უყურებს თეთრკანიანებს და ვერ გაუგია როგორ დადიან პატარა ფეხებით. ისინი მაიასთვის არიან “უცნაური ფერმკრთალი არსებები, რომლებიც თავიანთი უცნოპლანეტური ცრუყოფით ცხოვრობდნენ”
ყველაზე დუხჭირი ცხოვრება კაცთა მოდგმის ყველაზე გაჭირვებული ყოფა მუდამ ღვთიურ ნებას მიეწერება, ხოლო ადამიანი რაც უფრო ძალმოსილი ხდება და მისი ცხოვრების პირობები და სტანდარტები მატერიალური თვალსაზრისით რაც უფრო უმჯობესდება, ღვთის პასუხისმგებლობის საკითხი შესაბამისად იკლებს.
ძალიან მნიშვნელოვანი პერსონაჟია მაიას ბებია, ისიც შავკანიანი ქალი, რომელსაც ავტორიტეტი აქვს არამხოლოდ ოჯახის წევრებში, არამედ მთელ უბანში. ბრძოლისუნარიანობის მაგალითია მაიასთვის. როცა მაიასაც მოუნდება ტრამვაიში ბილეთების შემმოწმებლად მუშაობა, არ იღებენ, რადგან ეს პროფესია შავკანიანებისთვის არ არის. მაია კი აი იმ უნიფორმის ჩაცმაზე ოცნებობდა. მაინც ჩაიცვა. უნდოდა და ჩაიცვა.
იცი როგორი წიგნია? რომ დაიწყებ კითხვას, ძალიან სასაცილო ამბები გხვდება. უფრო სწორად ჩვეულებრივი ამბებია იუმორით დაწერილი, გეცინება და იქვე გერიდება, რომ იცინი, რადგან სასაცილო არაფერი ხდება. უფრო პირიქით.
მთავარი პერსონაჟი თავად ალეკო შუღლაძეა. წიგნის დისტრიბუტორი, რომელიც სამინისტროების თანამშრომლებს წიგნებს აყიდის. დედას კიბოს დიაგნოზი აქვს და გაუსაძლისი ტკივილი ეწყება, შვილიც არაორდინალურ გადაწყვეტილებას მიიღებს.
ტექსტი ნამდვილი ქართული ამბებითაა სავსე. ლიფტსაც იცნობ და კლასელსაც. დინამიკური თხრობისა და ცოცხალი პასაჟებით გიადვილდება ჩაწვდე “გადამალვას”.
სულ ოდნავადაც რომ შეიცვალო მსოფლმხედვა და მათ აღარ ჰგავდე, უკვე საბაბი ხდება დაპირისპირებისო. ანუ სულ მუდამ გიხდება მტკიცება, რომ შენი განსხვავებული ინტერესები მათ პრობლემას არ უქმნის.
პრინციპში ალეკო (პერსონაჟი და შეიძლება ავტორიც) ნაცნობებისგან გადამალულია. რამდენიმე აბზაცით კარგად არის ახსნილი ინდივიდის კონფლიქტი საზოგადოების დანარჩენ წევრებთან, რაც მთლიანად გასდევს წიგნს. ფაქტობრივად, არც ერთი ეპიზოდი არ არის, სადაც ეს განცდა არ გაქვს.
გაირკვა, რომ ალეკოს, როგორც ინდივიდს, არასდროს აღიარებდნენ. ადრე მას განიხილავდნენ, როგორც ტრადიციულ-ფუნდამენტური კომბინაციის შედეგად წარმოქმნილი მასის ნაწილს და როცა ალეკო დაბრუნდა სხვა კომბინაციით, მეგობრებმა აღარ სცნეს. მათთვის ის იყო სექტანტი, რაც თავისთავად ცუდს ნიშნავდა. თუმცა, როცა დაინახეს, რომ მისი ეს “სექტანტობა” არ იყო დროებითი და როცა მათივე ფუნდამენტმა რყევა იწყო, მოიშველიეს უნივერსალური ფრაზა, რომელსაც წუნს ვერ დაუდებ: “სადაც არ უნდა წახვიდე, საკუთარ თავს ვერ გაექცევი”. მათ არ იცოდნენ: ალეკო საკუთარ თავს კი არ გაურბოდა, არამედ ეძებდა მას.
მერე ლიკას ამბავია, დასასრულის სხვადასხვა ვარიაციებით. აქაც არაფერია სასაცილო, მაგრამ გეცინება. ბევრად პატარა გოგო შეუყვარდა, ცოლმაც იცის. მირაჟად დარჩა და არ დარდობს. ერთგან მეგობრის რჩევას იხსნებს – წერე თორემ ამოუთქმელი ფსიქიკას დაგინგრევსო. სადღაც აქეთკენ მიდის. ეგზისტენციალური წიგნია.
საბოლოოდ ყველაფერი გადამალვით სრულდება. დანარჩენი პერსონაჟებიც არც კარგები არიან და არც ცუდები. თავისუფლებას გაძლევს ავტორი, შენ გადაწყვიტო. როგორი ღირებულებებიც გაქვს, იმის მიხედვით ჩამოიყალიბებ აზრს. ან სულაც გაურკვეველი გრძნობებით დარჩები, რა საჭიროა ასე დაყოფა. მთელი წიგნი ხომ მაგაზეა, თავისუფალ ადამიანზე, დოგმებისა და სტერეოტიპებისგან თავისუფალზე, მისი მოპოვების სურვილზე.
არ ვიცი ავტორის ბიოგრაფია, მისი ახლობლებისთვის ბევრად განსხვავებული საკითხავი იქნება, მაგრამ ახლა, როგორც მკიითხველს, მჯერა, რომ ყველაფერი მართლა მოხდა მის ცხოვრებაში. ამ ნამდვილობის განცდა, ალბათ, ყველაზე მნიშვნელოვანი რამ არის ტექსტებში.
როცა განსხვავებულ გზას ირჩევ, მზად უნდა იყოო, წერს. არ ვარ დარწმუნებული, რომ თავად მზად იყო ამ გზისთვის.
ყველაფერი ნამდვილია. გჯერა. ქიაჩელის ქუჩიდან გამოსული, ჭავჭავაძე-პლეხანოვ გავლილი ისევ ქიაჩელზე დაბრუნებული კაცის ფიქრები და მოგონებები ყველა პერსონაჟიანად შენს წინ არის და ხედავ. სინამდვილეში მთავარი გმირის სახელიც კი არ იცი, არც ერთი სიტყვით არ გაძლევს პირდაპირ აღწერას, სამაგიეროდ მთელი ფსიქოტიპი ჩანს, იმასაც კი ხვდები რისი გამკეთებელია ასეთი კაცი ცხოვრებაში. ვის ამბებსაც ასე კითხულობ, რეჟისორია, კასკადიორი რომ მოუკვდა და მას მერე ფილმი აღარ გადაუღია. სამაგიეროდ ცხოვრებას უყურებს კინოსავით და წიგნში მოტანილი ამბებიც ფილმის ეპიზოდებს ჰგავს, რომელიც ისე ბუნებრივად გადადის ერთმანეთში, ძალიან კარგი წერის სტილით, აღარ გინდა კითხვის შეწყვეტა.
არჩილ ქიქოძის გმირები წარსულში ჩარჩენილი, სევდიანი ტიპები არიან. აი თუნდაც თაზო, რომელმაც დიდი ხნის წინ ხელი არ შეუშალა პატარა ბიჭის სიკვდილს და ემოციურად დაინგრა, ან ის მედიკო და ლეო, მთელი ცხოვრება რაღაც რომ იყო მათ შორის და მაინც არ იყო. ჯგუფელი როზეტა, რომელსაც ახლა ზღვის დონეზე დაბლა დაბადებული ჰოლანდიელი ბიჭი ჰყავს, მაგრამ “რომელ ევროპულ ღამის კლუბშიც უნდა გადაიღოს სელფი სულ ჭრელაჭრულებში გამოწყობილმა, მაინც კვირიკეს ხატის მიერ ადგილზე დაბმული შაოსანი ქალი იქნება”. ფუტურისტი ვახოს ამბავიც ასეთია.
ნელის და მისი ურთიერთობაც სევდიანია. არადა, მასთან როცა იყო, ყველაფერი უნდოდა ამქვეყნად, წელების მერეც მის ფეისბუქს მიჩერებული დარჩა. მაინც გაუშვა.
“ადამიანი რომ იბადება, თანდაყოლილი მხოლოდ ვინმეს ან რამეს ჩაჭიდება, ჩაბღუჯვა აქვს, ხელის გაშვებას კი მერე სწავლობს”… “ზოგჯერ ხელის გაშვება ჩვევად იქცევა და მაშინ მთავარსაც კი ისე ვუშვებთ ხელს, ვერც კი ვხვდებით რომ მთავარი ყოფილა.”
“სამხრეთული სპილო” ისეთია, მკითხველს რომ აბედნიერებს კითხვის პროცესით. გააზრებული და ნაფიქრია ეპიზოდები, ყველა ამბავს თავისი კვანძი აქვს, ემოციაც შესაბამისად. რაც არ უნდა წარსულიდან მოდიოდეს თითოეული მათგანი, მაინც კავშირშია ერთმანეთთან.
ტექსტის ყველაზე ძლიერი მხარე ლექსიკაა. ძალიან მდიდარი და დახვეწილი. მოდის სიტყვები ბუნებრივად, უბრალოდ. სლენგიც კი ძალიან ორგანულია იმ პასაჟისთვის. შედარებები, ირონია, მეტაფორა, ყველაფერი ერთ მთლიან, აზრიან და კარგად საკითხავ სადა წიგნს ქმნის. დაჯდები და ფიქრობ ყველა ეპიზოდზე.
ჩვენ სიჩუმე გვაფრთხობს, როცა ერთ-ერთი ჩვენგანი უეცრად ჩუმდება და მეორის გარეშე იკეტება სადღაც… დიდი ხნით ამის გაძლება შეუძლებელია.
მიუხედავდ იმისა, რომ ცოტა სევდიანი და უპერსპექტივო წიგნია, ბოლო მეტაფორა იმედს გაძლევს, იაპონური ხელოვნება თიხის ჭურჭლის შეწებების შესახებ გაფიქრერბინებს, რომ მართალია აღარაფერი იქნება ისე, როგორც ადრე, მაგრამ თაზო მაინც დაეკონტაქტა, ლეო მედიკოსთან მივიდა. ყველაფერი ცუდად შეიძლება სულაც არ იყოს.
ნეტავ ამაზე კინოს არ გადაიღებენ? მგონი არც მჭირდება. ისედაც დავინახე ყველაფერი.
Dino Buzzati – The Tartar Steppe
დინო ბუცატი რამდენიმე წლის წინ “შვიდი სართულით” გავიცანი. დღემდე მახსოვს იმ მოთხრობის კითხვის შემდეგ როგორი ემოციები მქონდა. “თათრების უდაბნო” რომ დავინახე, მაშინვე იმავე მოლოდინით ვიყიდე. ახლა ვხვდები როგორ განსაზღვრავს მწერლის მიმართ დამოკიდებულებას პირველი რომელ ნაწარმოებს წაიკითხავ. სულ ელოდები, რომ მეორე პირველზე ბევრად უკეთესი უნდა იყოს. როცა ასე არ ხდება, იმედგაცრუების მეტი არაფერი დაგრჩენია.
“თათრების უდაბნო” ჯარისკაც დროგოზეა. ციხესიმაგრეში წავა, ჰგონია 4 დღით, მაგრამ მთელი ცხოვრება რჩება. სულ ელიან მტერს, რომელიც არ მოდის. ფაქტობრივად ეს წიგნი მოლოდინის ტექსტია. “შვიდ სართულშიც” ელოდები. მაგრამ ის ნოველაა, ეს კიდევ 225 გვერდიანი წიგნი და როცა 200 გვერდი ელოდები რაღაცას, სული გეხუთება.
გამოხატვის ფორმებზე ვსაუბრობდი, თორემ სინამდვილეში ეს წიგნი ვერასრულებულ იმედებზეა, რომ არ სრულდება და ამასობაში ცხოვრება გადის. ცხოვრების რუტინა სახიფათო რამეა. ადვილად შეუძლია ადამიანის ჩათრევა. მერე დღეები ისე ჰგვანან ერთმანეთს, დროს ვეღარ აღიქვამ. ცოტა ხანში აღმოაჩენ, რომ სხვანაირად აღარ შეგიძლია, რადგან იმ რაღაცის ლოდინი შენი ცხოვრების წესი გახდა. ამიტომაც სრულდება წიგნი ისე, როგორც სრულდება.
მე არასდროს მომწონდა რაიმესთვის ცხროვრებაშელეული ადამიანები. დროშეჩერებული წიგნები. მიუხედავად ამისა, ისე კითხულობ ტექსტს, სადაც არაფერი არ ხდება, რომ მატარებლის სადგურსაც გასცდები. მთელი ღირსება ამ წიგნის, ალბათ, ეს არის. მატარებლის იქით არ ვიცი როგორ იკითხება.
წიგნი მეორე მსოფლიო ომის დროს არის დაწერილი, იმ დროს რა კონტექსტი ჰქონდა ამ ტექსტს, არ ვიცი.
“რა იქნებოდა, სხვა წიგნი წამომეღო” ფიქრებით გავიარე 400-მდე გვერდი. თვითმფრინავში სხვა შანსი არ მქონდა, თორემ სახლში 50 გვერდის იქით, ალბათ, არც წავიდოდი. გამოვითვალე და იმ შემცირებული ტემპით, როგორც ახლა ვკითხულობ, ბევრი წიგნის წაკითხვას ვერ მოვასწრებ ამ ცხოვრებაში, ჰოდა, უფრო ყურადღებით დავიწყე მათი შერჩევა და მიტოვება, თუკი არ მომწონს. მენანება ყველა წუთი.
მსგავსი უემოციო წიგნი ამ წუთას არც მახსენდება. შინაარსი კიდევ არ ვიცი, როგორ ვთქვა, სრული სისულელე. აი ჯერ მხოლოდ დასაწყისი – პლაჟზე მყოფ მდიდარ იზაბელს დაინახავს მეძავის შვილი, შავკანიანი, ქურდი ტრისტაო, რომელიც მოიხიბლება მისით. მივა, დაელაპარაკება. ჰოი, საოცრებავ, იზაბელსაც მოეწონება და გადაწყვეტს, ჩააბაროს ქალიშვილობა და წაიყვანს ბიძამისის სახლში. მერე შეუყვარდება. ეს ტრისტაოც შეიცვლება ისე, რომ ქურდობა აზრადაც კი არ მოუვა მას შემდეგ. ოღონდ ეს ამბავი მართლა ასე წერია დაახლოებით. არაფრით არ ემზადება მკითხველი და ვერ იგებ, რატომ იღებს განსაკუთრებით გოგო ამ გადაწყვეტილებას.
კი დასპოილერება გამომდის, მაგრამ იმის წარმოსაჩენად, რატომ ვთვლი სულელურ სიუჟეტად ერთი ეპიზოდიც უნდა დავწერო. იზაბელი და ტრისტაო ბედის მუხანათობით ინდიელებთან აღმოჩნდებიან. ტრისტაო მონად, იზაბელი – ბელადის ხარჭად. იზაბელი გადაწყვეტს დაეხმაროს ტრისტაოს და წავა ჯადოქართან, რომელიც კანის ფერს შეუცვლის. იზაბელი – შავი, ტრისტაო კი თეთრი გახდება და დაეხსნებიან ინდიელებს. მე ასეთ სიუჟეტებზე ვერ ვერთობი და რა ვქნა.
ვერც წერის სტილით მოვიხიბლე. გარდა იმისა, რომ მართლა ზღაპარივით კითხულობ და ფსიქოლოგიური ტიპაჟები თითქმის არ ჩანს, რიგი ეპიზოდები ისეთი გაწელილია გარემოს არაფრისმომცემი აღწერით, ლამის პენაკის რჩევას მიყვე და გადაახტე. სადაც საჭიროა დამატებითი შტრიხები, იქ კი ზღაპარივით წერს. ამას დაუმატეთ დაახლოებით ისეთი ფრაზები, როგორიცაა “მათ ირგვლივაც უკვე სიყვარულისა და სიძულვილის, ჭაბუკური ფიცხი უკიდურესობის ნაპერწკლები აელვარდა”.
არადა, რამდენი დადებითი კომენტარი წავიკითხე ამ წიგნზე.
მეორეც ისეთია, როგორც პირველი – სხარტად დაწერილი ჩანაწერები, თან სახალისოდ საკითხავი და თან აზრიანი. აი ისეთი, ყველა აბზაციდან დიდი ინტელექტი რომ ჩანს. ამაზე ადვილად საკითხავი წიგნი მეორე არ მეგულება. საიდანაც გინდა დაიწყე და სადაც გინდა იქ გადაშალე. აბზაცებს ერთმანეთთან კავშირი არ აქვს, შესაბამისად მკითხველი სრულიად თავისუფალია.
მე მაინც სევდიანად მეკითხება. არ ვიცი რატომ. სულ მაქვს განცდა, რომ ყველა წიგნს ისე წერს, თითქოს ამის შემდეგ ვეღარ მოასწრებს წიგნის წერას. არადა, აგერ “ნაგერალა 2” გვაქვს უკვე.
პრობლემა სიცოცხლეა, თორემ სიკვდილი პრობლემა სულაც არ არის. არ საჭიროებს თავისი შენარჩუნებისთვის ჩალიჩს. არ გამიგონია ვინმეზე ეთქვათ, სიკვდილს ეპოტინებოდაო.
რამდენჯერაც მასთან საუბრის შესაძლებლობა მქონდა, ვფიქრობდი, ნებისმიერი მისი ამგავრი დიალოგი რომ გაშიფრო, ერთი წიგნი კიდევ გამოვა-მეთქი. “ნაგერალაც” ხომ მეტი არაფერია, მისის მოსაზრებები და ჩანაწერებია, მაგრამ იმდენად თავისებური დახვეწილი წერის სტილი აქვს და ბედნიერდები, რომ კითხულობ.
BBC World-ის ვებგვერდზე წავიკითხე, რომ 2026 წლიდან მსოფლიო თასის ფინალში 24-ის აცვლად 48 ფეხბურთის გუნდი ითამაშებს. რა კარგია, ვთქვი, ბევრ ფეხბურთს ვნახავ და გამახსენდა, რომ მე ეს აღარ მეხება.
წიგნს რამდენიმე კრიტერიუმით ვაფასებ ხოლმე – 1. ტექსტში არ უნდა ჩანდეს, რომ მისი წერის დროს იწვალა ავტორმა და ამით არ უნდა დატანჯოს მკითხველი. სხარტი, გამართული წერის მანერა მნიშვნელოვანია; 2. რაღაც უნდა გრჩებოდეს წიგნის კითხვის შემდეგ, არა ფრაზებად და ციტატებად, მერე გამოსაყენებლად, არამედ ტექსტი შესაძლებლობას უნდა გაძლევდეს იფიქრო რაღაც ახალზე ან ძველზე ახლებურად და 3. ბედნიერი უნდა იყო, რომ მითხველი გქვია და იქ შესვლა მოახერხე, სადაც სხვას ვერანაირად ვერ მოხვდება. ალბათ, სხვა კრიტერიუმებიცაა, ახლებული სტილი, სიუჟეტის განვითარება და ა.შ. მაგრამ ეგ იქით იყოს. იმ ძირითად სამ კრიტერიუმში ორივე “ნაგერალა” თავისუფლად ჯდება.
ჩემი წვერი ნიშნავს საბოლოო გადმობარგებას რომის სენატიდან ბერძენ ფილოსოფოსთა ბანაკში.
“ნაგერალას” მეორე ნაწილი უფრო ახალი ჩანაწერებია და ძველები, ალბათ, ისინი, რაც ვერ მოხვდა პირველში, შესაბამისად ისეთი მრავალფეროვანი და დიდი მოცულობის არ არის, როგორც პირველი. სამაგიეროდ აქ ნახავთ ბრიტანეთში ელჩობის პერიოდს, ევროპასთან უვიზოდ მიმოსვლის და მთავრობასთან დაკავშირებულ ჩანაწერებს.
მთავრობა, რომელიც მტკივნეულ რეფორმებს მომავლისთვის აგდადებს, უბრალოდ თვლთმაქცობს, რადგან სერიოზული რეფორმების უმტკივნეულოდ ჩატარების დრო არასდროს დადგება. ძალაუფლებამოპოვებულ ხელისუფლებას პირველ ეტაპზე უთუოდ აქვს პოლიტიკური კაპიტალი, ანუ ხალხის მიერ მიცემული მანდატი. ზოგს მეტი რაოდენობით, ზოგს ნაკლებით. ძალაუფლება მოპოვებულ ახალ ხელისუფლებას ამ კაპიტალის ხარჯვის ორი გზა გააჩნია. 1. ატარებ მტკივნეულ რეფორმებს მომავალში შედეგის მისაღწევად და ისვევ მოსახლეობის ჯგუფების ან სულად შრეების ანტაგონიზაციას. 2. არაფერს აკეთებ. არავინ გაბრაზდება, რადგან საქმე წინ არ მიდის. პოლიტიკური კაპიტალი ორივე შემთხევევაში იხარჯება. პირველში უფრო სწრაფად და თან მოაქვს შედეგი, მეორეში კი ნელ-ნელა, მაგრამ უშედეგოდ იფლანგება. ელექტრობატარეებიც ხომ ასეა. მათ შეიძლება სასარგებლო საქმე აკეთონ და დაიხარჯონ, ან ტყუილად დებისგან დაიცალონ.
“მთავრობის მოვალეობაა – ბიუჯეტის საშუალებით შექმნას ჩარჩო, რომელშიც საზოგადოება შეძლებს ფუნქციონირებას. ამ ჩარჩოს მთავარი ელემენტებია: კანონიერება და წესრიგი, თავდაცვა, ჯანდაცვა, განათლება და ინფრასტრუქტურა. დავუმატებდი მომავლის ხედვას, ეს აუცილებელია იმისათვის, რომ სწორი გზა აირჩიო. თუ არ იცი, სად მიდიხარ, ნათქვამია ებრაულ ანდაზაში, მაშინ სულერთია რომელი გზით ივლი.”
მთელი წიგნის განმავლობაში ირაკლის “ხალხს” ჩამესმოდა, ვფიქრობდი, რომ ამ წიგნის საუნდტრეკად სწორედ ეს გამოდგებოდა. ერთ-ერთ ჩანაწერში მართლაც ამ სიმღერაზე წერს გელა ჩარკვიანი. “ლონდონში დასაძინებლად ისე არ წავიდოდი, იქ შეძენილ Yamaha-ზე რომ არ დამეკრა ეს თავისებურად სევდიანი მელოდია, რაღაც მისტიკური ძაფებით რომ მაკავშირებდა გარდაცვლილ შვილთან. იქვე შორიახლო მჯდომ ჩემს მეუღლეს, ნანას გადავხედავდი ხოლმე, თუმცა ისედაც ვიცოდი, რომ ის უკვე ტიროდა”.
გქონიათ შემთხვევა, როცა ვიღაცას თქვენი დაცვა, გამოქომაგება სჭირდებოდა და არ გეყოთ გამბედაობა, როცა გინდოდათ პატარა გმირობა თქვენც ჩაგედინათ, გაგეკეთებინათ სხვის გამო ისეთი რამ, რისთვისაც დაისჯებოდით, მაგრამ არ გააკეთეთ. გაჩუმდით, ადექით და წამოხვედით. ამირმაც ვერ შეძლო გმირობა. შეეშინდა. მიატოვა თავისი ჰაზარა, როცა უჭირდა. ის სინამდვილეში მეგობარი იყო, მაგრამ მეგობრის დაძახებასაც ვერ ბედავდა. ჰასანი ჰაზარა იყო, დაბალი ფენიდან, ამირა – პუშტუნი, მაღალ სოციალურ ჯგუფს წარმოადგენდა.
იცით როგორ იწყება? “დღეს რაც ვარ, იმად 12 წლის ასაკში , 1975 წლის ერთ ცივ, პირქუშ დღეს ვიქეცი.” იმ დღეს გაიქცა.
“ფრანით მორბენალი” ამ ორი ბიჭის ისტორიაა. მათ ფონზე ავღანეთში განვითარებული მოვლენები, საბჭოთა ჯარის შესვლა, მერე თალიბების გამრავლება და მათ მიერ მთელი ქვეყნის კონტროლი.
მთელ ცხოვრებას ხშირ შემთხვევაში ბავშვობისეული ამბები, მშობლებთან ურთიერთობა განსაზღვრავს. ამ წიგნში – მით უმეტეს.
ყველა სხვა ცოდვა ქურდობის ვარიაციაა… როცა კაცს ჰკლავ, მის სიცოცხლეს იპარავ… როცა ცრუობ, სიმართლის გაგების უფლებას ჰპარავ ვიღაცას, როცა თაღლითობ – სამართალს.
მთელი ტექსტი მის შინაარსზე დგას. წერის სტილი არაფრით გამორჩეულია. მიუხედავად ამბის სიმძიმისა, შიგადაშიგ ემოციური მომენტებისა, რამდენიმე პრობლემის წამოწევისა, მაინც მარტივია. წინასწარ გამოსაცნობი განვითარება აქვს, მაგალითად ბავშვობაში მთავარი ბოროტების ჩამდენი თალიბანის ლიდერი ხდება, მაინცადამაინც მასთან მოუწევს შეხვედრა და ბავშვობაში დაშვებული შეცდომის გამოსწორება. ზღაპარია. სწორედ ასეთი ეპიზოდები არადამაჯერებელს ხდის ტექსტს, არადა ვიცით, რომ ავღანეთში ნამდვილად ხდება იმგვარი ამბები, რასაც წიგნში ვხვდებით.
გარდა ამისა, ცოტა არარეალურად ჩანან გმირები. მათ ხასიათებს აკლიათ რაღაც შტრიხები, რომლებიც ზუსტად დაგანახვებს რისი გამკეთებელია, როგორი ტიპია, რას იზამს, რას გააკეთებს. ამის გამო არაბუნებრივი ჩანს მათი ქცევა. ტექსტს ზღაპრის ეფექტს სძენს გმირების ბუნდოვანება, გარკვეული პასაჟების ნაკლებობა, რაც საჭიროა სცენის სრულად დასანახად. ავტორი ცდილობს მთავარი გმირის რეაბილიტაცია მოხდეს თანაც ისე, რომ მაინც მაღალი სოციალური ფენის წარმომადგენლად დარჩეს. არადა, როცა უჭირს, მხოლოდ ჰაზარები ეხმარებიან და ემსახურებიან ისევ, პუშტუნი ამ როლში არ ჩანს.
ზოგიერთ ადგილას ტექსტზე გადახტომაც მოგინდება, არასაჭირო პასაჟების გამო. ავტორი მხოლოდ სიუჟეტით ცდილობს მკითხველის ემოციის გამოწვევას და არა ტექსტით. გული გწყდება იმიტომ, რომ მოკვდა ადამიანი და იცი, რომ ეს ცუდია. მხოლოდ ამიტომ გიწევს დანანებით გადააქნიო თავი, მაგრამ არ განიცდი ამას, რადგან ტექსტი არ მიჰყვება.
მე თუ მკითხავთ, თინეიჯერებისთვისაა ეს წიგნი. განსაკუთრებით მათთვის, ვისაც ავღანეთსა და თალიბანზე არაფერი გაუგია.
სწრაფად კი იკითხება.
რამდენჯერაც წავიკითხავ მარკესს, სულ ვცდილობ ჩამოვაყალიბო, რა მომეწონა და არ გამომდის. რეცენზენტები, ალბათ, “წერის ოსტატობას” უწოდებენ, ჩემს ენაზე რა ქვია, ჯერ ვერ მოვუძებნე სიტყვა. ისეთი დეტალებია ყველა ნაწარმოებში, რასაც სხვა ვერ დაინახავდა. აი ამ ბევრი სხვებისთვის შეუმჩნეველი პასაჟებით აქცევს ყველა ნაწარმოებს ემოციურად, რაც მოქმედებს მკითხველზე და მიჰყავს მოქმედების ადგილას. არ აქვს მნიშვნელობა, რეალურად შესაძლებელია თუ არა მოხდეს ის, რაც ტექსტში ხდება.
მისი ნაწარმოებები თან თითქოს არაფრით ჰგავს ერთმანეთს, თან ერთნაირ განწყობაზე გტოვებს – ბედნიერს, მკითხველი რომ გქვია. ეს გრძნობა სულ უფრო ცოტა ტექსტის მიმართ მაქვს.
“ფოთოლცვენაში” თითქოს არარეალურია ამბავი, მაგრამ მაინც რეალურია. სამივე პერსონაჟის (ბაბუა, შვილი, შვილიშვილი) პერსპექტივიდან სხვადასხვანაირად ჩანს. ამბავი მაკონდოში ხდება. მარკესის მიერ გამოგონილ სოფელში. სოფელი გადაწყვეტს რომ დასაჯოს ჩამოსული ექიმი და მისი გარდაცვალების შემდეგ არ დაკრძალონ, ცოცხლად გაიხრწნას, რადგან, რამდენიმე წლის წინ დაჭრილები არ მიიღო და არ უმკურნალა მათ. სოფელს წინ აღუდგება ერთ-ერთი მთავარი პერსონაჟი (ბაბუა) რომელიც გადაწყვეტს, რომ მან უნდა მიაბაროს მიწას გარდაცვლილი.
საერთოდაც მთელი ნოველა იმაზეა, როგორ ცდილობს ეს კაცი წინ აღუდგეს გავრცელებულ მოსაზრებებს და მან დაიცვას ყველასგან უარყოფილი ადამიანები.
“ფოთოლცვენა” მარკესის პირველი ნაწარმოებია, მაგრამ კითხვისას საერთოდ არ გიჩნდება იმის განცდა რომ ეს ერთგვარი შესავალია სხვა დიდი ნაწარმოებებისა, რაც მას მოჰყვა. ის ერთი სრული ნოველაა, რომელსაც არაფერი ეტყობა ახალბედობისა.
ბოლოს პერსონაჟები და სიუჟეტი სრულად იშლება. არც თავშია მაინცადამაინც აწყობილი ყველაფერი, უბრალოდ ლოგიკურად მიდის ამბავიც და თხრობაც. უსაქმურობისგან აზრწართმეული ზურას მახათი მოპირდაპირე კორპუსში გეი ბიჭის თვალთვალი აღმოჩნდება. მასთან თანამდებობის პირი დადის.
თხრობას ზურა იწყებს და მისი გადმოსახედიდან ვითარდება ამბავი. მერე მისი ცოლი თინა აგრძელებს ამბავს და პირველ “დაშლას” მაშინ ხედავ. პარალელურად ორი ღალატის ამბავი მიდის, ერთი გეი წყვილია მეორე ჰეტერო და არც არაფრით განსხვავდება ერთმანეთისგან.
ყველა პერსონაჟი რაღაც მხრივ უარყოფითია, მაგრამ თითოეულ მათგანს თავისი სიმართლე აქვს, რის გამოც გარკვეული თანაგრძნობაც გიჩნდება. აი ამ გაორებულ თუ გასასამებული გრძნობით ამთავრებ წიგნის კითხვას.
სიუჟეტთან ერთად წერის სტილი და ამბის გადმოცემის ტექნიკა არის ის, რაც მკითხველს ბოლომდე ძალიან სწრაფად ჩაიყვანს. მარტივად წერს, არაფერი გეზედმეტება, ყველა პასაჟი საჭიროა იმისთვის, რომ ზუსტად ის ემოცია, გქონდეს, რასაც ავტორი ელის (რას ელის ისე რა ვიცი). მოკლედ, ყველაფერის, რომ დარჩე წიგნში, თან გაბრაზდე ამ პერსონაჟებზე, ცოტა იმორალისტო, თითი დაუქნიო, შიგადაშიგ შეუკურთხო კიდეც, მერე დაშლილი და ცოტა გაოგნებული დარჩე.
132 გვერდია წიგნი. თანამედროვე მკითხველისთვისაა. ერთი გზის ამბავია, დაიწყო და დაასრულო.
მკითხველის ბლოგი 